توان
مجله کانون مهندسان ایرانی مقیم اتریش

دارالفنون؛ بیش از ۱۵۰ سال قدمت در حوزه آموزش عالی …

اکبر فتح‌ الله زاده • ۱ اردیبهشت ۱۳۸۸ • شماره ۱۳۸۸ - بهار

… همزمان با دوران حکومت ناصرالدین شاه و صدارت میرزا تقی خان امیرکبیر، نابسامانی در امر اعزام محصلین به اروپا همچنان ادامه داشت؛ تا اینکه امیر کبیر که از بنیادهای علمی و فرهنگی جهان در آن دوران اطلاع کاملی داشت، فرمان تاسیس مدرسه ای به سبک مدارس عالی اروپا را صادر نمود که دارالفنون نام گرفت.

برای ایجاد ساختمان مدرسه، طراحی نقشه را میرزا رضای مهندس و ساخت آن را محمد تقی خان (معمار باشی دولت) عهده دار شدند؛ که ساختار اصلی مدرسه را ۵۰ اتاق منقش هرکدام به طول و عرض چهار ذرع تشکیل می دادند و در گوشه شمال شرقی نیز تالار تئاتر در نظر گرفته شده بود. برای استخدام معلمین نیز مقرر گردید تا از اساتید خارجی بهره گرفته شود. امیر کبیر معتقد بود که معلمان خارجی می بایست از مداخله در امور سیاسی ایران خودداری نموده و تنها به وظیفه تدریس خود بپردازند، به همین لحاظ با استفاده از معلمان انگلیسی، فرانسوی و روسی مخالف بود، لذا در ایام شروع ساخت دارالفنون، ژان داود خان (مترجم اول دربار) را به اتریش (که در امور داخلی ایران مداخله نمی نمود) فرستاد تا نسبت به استخدام ۶ نفر معلم به شرح ذیل:
معلم پیاده نظام، معلم سواره نظام، معلم توپخانه، معلم طب و جراحی، معلم علوم مهندسی و معلم علم معادن
اقدام نماید. البته پس از مدت کوتاهی سه نفر دیگر از قرار یک نفر داروساز برای تدریس فیزیک، شیمی و داروسازی و ۲ نفر معدنچی به این گروه ۶ نفره اضافه گردیدند.

امیر کبیر کلیه مقدمات افتتاح دارلفنون را فراهم نمود و میرزا محمد علی خان (وزیر امور خارجه) را برای ریاست آن انتخاب کرد. اما متاسفانه پایه گذار دارالفنون (امیر کبیر) پیش از آن که ثمره کار خود را ببیند، از مقام خویش عزل شد و ۱۳ روز پس از گشایش دارالفنون در حمام فین کاشان به قتل رسید. با عزل و کشته شدن امیرکبیر ،هرچند برنامه های توسعه مدرسه راساً توسط او انجام نپذیرفت، اما با این حال، دارالفنون که نخستین مدرسه ایران به سبک مدارس عالی اروپا بود، خیلى زود بالید و در تحولات اجتماعى، سیاسى و فرهنگى کشورنقش آفرین شد.

شاگردان دارالفنون با اجازه شاه به مدرسه راه می یافتند و پس از پایان هر دوره تحصیلی، از محصلین هر رشته، امتحان به عمل می آمد و در صورت موفقیت در امتحان، نام آنها به عنوان فارغ التحصیل اعلام شده و دانشنامه فارغ التحصیلان توسط شخص شاه در مراسم جشن فارغ التحصیلی (با عنوان سلام امتحان) به آنها ارائه می گردید.

دارالفنون کار خود را با بیش از ۱۰۰ شاگرد آغاز نمود و همواره در طول دوران شاگردانی را پرورش می داد که غالبا کارهای بزرگ مملکتی را عهده دار بوده و رفع و رجوع می کردند. اما با گذر زمان و تحولات سیاسی و اجتماعی و نیز با تاسیس دانشگاه تهران جایگاه ممتاز دارالفنون به فراموشی سپرده شد؛ اکنون بیش از ۱۵۰ سال از تاسیس دارالفنون می گذرد و این مدرسه عالی که زمانی پیشگام تحصیلات جدید در ایران و به منزله دانشگاه و مرکز علوم و فنون جدید بود؛ در گوشه ای خاموش و به دور از گذشته تابناکش در انتظار آینده نامعلوم خود به سر می برد!!!

• همه‌ی نوشته‌های اکبر فتح‌ الله زاده

دیدگاه خود را بیان کنید.