نویسنده و برگردان: دکتر مهندس احمد قدس

امروزه پلاستیک به اجزای پایدار پسماندهای بسیاری از آب‌های جهان، حتا در عمق اقیانوس‌ها تبدیل شده‌اند. این پسمان‌ها از طریق کشتی‌ها، قایق‌ها و گاهی از طریق آلودگی‌های راهیافته به درون رودخانه‌ها فراهم می‌شوند. پلاستیک را نمی‌توان از بین برد. حتا باکتری‌ها نیز قادر به تجزیه آن نیستند. فقط، نور خورشید، وسایل مکانیکی و نمکها، می‌توانند پلاستیک را به قطعاتی کوچک تبدیل کنند، ولی نمی‌توانند آنها را از بین ببرند.

سازمان بهداشت جهانی و سازمان‌های دیگر تخمین می‌زنند که سالانه بیش از ۶ میلیون تن پسماند پلاستیکی از طریق آب دریاها و اقیانوس‌ها به سواحل راه پیدا می‌کنند و بیش از نیمی از زباله‌ها در سواحل پلاستیک‌ها هستند. همه ساله، بیش از ½۱ میلیون پرنده، ماهی و جانوران دریایی در اثر بلعیدن خرده پلاستیک‌ها، جان خود را از دست می‌دهند.

مطالعات دقیق دانشمندان نشان می‌دهد که در لاشه‌های پرندگان و حیوانات دریایی، مواد سمی پیدا شده‌اند که به بلعیدن پلاستیک از سوی آنها مربوط می‌شود. این ذرات آلوده به سم، از طریق مواد غذایی به بدن انسان راه پیدا می‌کنند و بعضی از این مواد، مانند «بیسفنول آ Bisphnol A» می‌تواند برای انسان خطرزا باشد.
بیسفنول آ، می‌تواند حتا به میزان کم هم زیانبار و در سیستم هورمونی اثر منفی داشته باشد. بیسفنول آ، در بطری‌های نوشابه پلاستیکی یا قوطی‌های کنسرو بسیار دیده می‌شوند و درصورتیکه غلظت آن، افزایش یابد، روی کیفیت اسپرم مردان اثر منفی می‌گذارد. در زنان نیز، می‌تواند بعلت شباهت هورمون زنانه استروژن سبب ناباروری آنان شود.

همچنین، افزایش وزن، بیماری قند (دیابت) و بیماری‌های قلبی و عروق می‌تواند عوارض جانبی بیسفنولآ، باشند. پلاستیک ماده‌ای دیرتجزیه‌شونده است و با حجم وسیعی، اکثر بخش زباله‌های کشورها را تشکیل می‌دهد. برای بازیافت پلاستیک، ابتدا باید انواع آن را شناخت. ماده اصلی سازنده پلاستیک، نفت یا گاز است. ترکیب این دو نوع سوخت فسیلی، با عناصر دیگر، مانند اکسیژن یا کلر، انواع پلاستیک‌ها را می‌سازد. درواقع، پلاستیک‌ها دارای انواع زیادی هستند. ترموپلاستیک‌ها و ترموست‌ها (ترکیبات گرماسخت) می‌باشند که در تولید مهم هستند. نکته قابل بحث در پلاستیک‌ها، رزین‌ها می‌باشند. رزین‌ها (پلیمرها)ی تشکیل‌دهنده مکمل پلاستیک‌ها می‌باشند که در زباله‌ها بصورت مخلوط پیدا می‌شوند و درصورت ذوب، مثل آب و نفت جدا می‌شوند و کار بازیافت را بسیار مشکل می‌کنند.

معمولاً ۹۰٪ از پلاستیک‌ها را ترموپلاستیک‌ها تشکیل می‌دهند که با حرارت بالا قابل بازیافت هستند. اما، پلاستیک‌های گرماسخت یا ترموست‌ها، حتا با حرارت بالا هم قابل تغییر شکل نیستند. در مدیریت مواد زاید و محیط زیست، حتا می‌گویند پلاستیک دردسرزا ست و باید سعی شود، کمتر تولید شود. اصولاً پلاستیک برای یکبار، قابل بازیافت است و بار دوم، تبدیلش مشکل است و در اثر سوزاندن نیز بعلت تولید «دیاکسین‌ها» مضر وخطرناک می‌باشند. در کشاورزی، وقتیکه خرده‌های پلاستیک داخل خاک می‌شود، تبادل هوا را با ریشه‌های گیاه، قطع می‌کند و گیاه پژمرده می‌شود و از بین می‌رود.

کارشناسان در مبارزه با تأثیرات مخرب پلاستیک بر محیط زیست تلاش دارند نوع دیگری از پلاستیک بنام بیوپلاستیک را تهیه کنند. این اصطلاحی است که اخیراً در بیوتکنولوژی محیط مطرح می‌باشد. یعنی درواقع، از مواد بیولوژیکی، نوعی مواد تهیه کنند که خاصیت پلاستیک را داشته و قابل بازیافت باشد که در صنعت بیولوژیکی در حال توسعه و آتیه خوبی دارا باشد.

بیوپلاستیک: برای تهیه بیوپلاستیک معمولاً از پلیمریزاسیون ملکول نشاسته ذرت یا ملکول نشاسته‌های دیگر که بعداز فعل و انفعالات شیمیایی یک ماده خمیر مانند باقی می‌ماند که آن را بصورت پودر درمی‌آورند که در صنعت بیوپلاستیک سازی از آن استفاده میشود.

دراینجا، بایستی تذکر داده شود که تنها نام بیوپلاستیک مسئله محیط و آلودگی هوا را برکنار نمی‌کند. زیرا تهیه نشاسته از طریق مواد گیاهی مانند ذرت یا برنج و غیره احتیاج زیادی به زمین برای آماده کردن این گیاهان دارد. بعدهم، به اندازة کافی آب، انرژی، مواد شیمیایی و سموم برای دفع آفات آنها، که بسیار پرخرج و از طرفی دیگر، احتمال می‌رود که جای زمین‌های کشاورزی برای مواد غذایی را اشغال کند. بازهم، بحث جداسازی زباله‌ها از مواد پلاستیکی پلیمری و بیوپلاستیک مطرح می‌شود که متضمن مخارج بسیار زیادی برای تولیدکنندگان، شهرداری‌ها و دولت می‌باشد.

این مشکلی است که بایستی فعالان و کارشناسان برای آن برنامه ریزی کنند. لذا در وهله اول، بایستی مصرف کیسه‌های پلاستیکی، در بسیاری از کشورها، مانند آنچه در چین و اخیراً در ایتالیا صورت گرفته، ممنوع شود و بجای آن، بایدتولید کیسه‌های بیوپلاستیک یا بهتر از آن، کیسه‌های پارچه‌ای قابل تجزیه توسعه پیدا کنند. همانطور که در قدیم، در ایران وجود داشته و در حال حاضرهم، در حال رشد و توسعه می‌باشند.